W odpowiednich okolicznościach, nawet najlepsi z nas mogą ulec pokusie nieetycznego działania. Co ciekawe, za większość takich sytuacji odpowiada nasza własna psychika.
Rzadko zdarza się, by porządni ludzie nagle i bez ostrzeżenia wpadali w spiralę skrajnie nieetycznych zachowań jak Elizabeth Holmes czy Sam Bankman-Fried. Zazwyczaj proces ten zachodzi stopniowo - nasz umysł stosuje różne triki, które powoli spychają nas na równię pochyłą wątpliwych moralnie decyzji.
Jak powiedział C.S. Lewis: "Uczciwość to robienie właściwej rzeczy, nawet gdy nikt nie patrzy."
Dr Muel Kaptein, profesor etyki biznesu i zarządzania integralnością w Rotterdam School of Management, od dekad bada nieuczciwe zachowania. Jego badania rzucają światło na mechanizmy psychologiczne, które skłaniają dobrych ludzi do złych czynów.
Oto 14 fascynujących pułapek psychologicznych zidentyfikowanych przez dr. Kapteina:
1. Efekt kompensacji
Wielu z nas wierzy, że gromadzimy "kapitał moralny". Używamy dobrych uczynków, by zrównoważyć te złe, lub dajemy sobie "przerwy od bycia dobrym" - jak kawałek czekolady po tygodniu zdrowej diety. To sprawia, że jesteśmy bardziej skłonni do nieetycznych zachowań pod pretekstem "przecież jestem dobrym człowiekiem" lub "to tylko ten jeden raz". Badania pokazują, że ludzie częściej kłamią i oszukują po zakupie produktów przyjaznych środowisku.
2. Siła nazewnictwa
To, jak coś nazwiemy, ma ogromne znaczenie, ponieważ może zniekształcać nasze postrzeganie rzeczywistości. Gdy firmy stosują proste i humorystyczne eufemizmy dla nieetycznych praktyk (jak "inżynieria finansowa" zamiast "oszustwo księgowe"), pracownicy rzadziej traktują swoje niemoralne zachowania poważnie. Thomas Watson, założyciel IBM, mawiał: "Biznes to gra, najwspanialsza gra na świecie, jeśli wiesz, jak w nią grać." Samo nazwanie biznesu "grą" może sprawić, że ludzie przestają dostrzegać realne konsekwencje swoich działań.
3. Dysonans poznawczy
Dysonans poznawczy to dyskomfort, który odczuwamy, gdy utrzymujemy sprzeczne opinie lub nasze zachowanie jest niezgodne z naszymi przekonaniami. To jedna z najsilniejszych sił psychologicznych kierujących ludzkim zachowaniem. Gdy dobrzy ludzie robią złe rzeczy, dysonans poznawczy sprawia, że ignorują to zachowanie, ponieważ nie potrafią znieść niezgodności między swoimi działaniami a przekonaniami.
4. Teoria rozbitych okien
Teoria rozbitych okien zakłada, że chaos i nieporządek w organizacji sprawiają, że ludzie wierzą, iż pracują dla nieskutecznej władzy. W odpowiedzi częściej popełniają nieetyczne czyny zgodne z tym postrzeganym chaosem. Przykładem było obniżenie wskaźników poważnych przestępstw w Nowym Jorku w latach 80., kiedy zaczęto surowo karać drobne wykroczenia. Żyjąc w mieście mniej dotkniętym przestępczością, Nowojorczycy zaczęli wierzyć w skuteczność instytucji zarządzających ich miastem, co spowolniło tempo poważnych przestępstw.
5. Syndrom tunelowego widzenia
Wyznaczanie celów i dążenie do ich osiągnięcia to nic złego. Problem pojawia się, gdy ludzie są opętani jednym konkretnym celem do tego stopnia, że pomijają inne ważne aspekty, takie jak empatia czy etyka.
6. Efekt Pigmaliona
Efekt Pigmaliona odnosi się do tendencji ludzi do zachowywania się w sposób, w jaki inni ich traktują. Na przykład, jeśli pracownicy są traktowani jak uczciwi członkowie zespołu, prawdopodobnie będą się tak zachowywać. Z drugiej strony, jeśli traktuje się ich z podejrzliwością, istnieje większe prawdopodobieństwo, że będą działać w sposób uzasadniający tę percepcję.
7. Presja konformizmu
Presja dostosowania się jest potężna. Kiedy grupa angażuje się w nieetyczne zachowanie, jednostki są znacznie bardziej skłonne uczestniczyć w tym zachowaniu lub je aprobować, niż ryzykować wyróżnianie się.
8. Posłuszeństwo wobec autorytetu
Większości ludzi trudno jest ignorować życzenia osób zajmujących stanowiska autorytetu. Ludzie czują się również mniej odpowiedzialni za złe uczynki, jeśli działają na polecenie kogoś innego. Oba te powody wyjaśniają, dlaczego pracownicy prawdopodobnie będą realizować nieetyczne życzenia swoich przełożonych – i odczuwać znacznie mniejsze poczucie winy, niż gdyby sami zdecydowali się to zrobić.
9. Konkurencja typu "zwycięzca bierze wszystko"
Żyjemy w społeczeństwie, w którym często jest tylko jeden zwycięzca: jedna osoba wygrywa nagrodę, jedna osoba dostaje pracę, jedna osoba otrzymuje uznanie. Czy taka konkurencyjna kultura naprawdę przynosi najlepsze rezultaty? Jeśli chodzi o etyczne zachowanie, odpowiedź brzmi: nie. Gdy w danej sytuacji może być tylko jeden zwycięzca, ludzie są bardziej skłonni do oszukiwania niż do zmierzenia się z konsekwencjami przegranej.
10. Teoria więzi społecznej
Pracownicy są bardziej lojalni wobec swoich firm, jeśli czują się wyjątkowi, doceniani i ważni. Im bardziej czują, że są wymienni i niedoceniani, tym bardziej prawdopodobne jest, że dopuszczą się naruszeń etycznych.
11. Zaślepiający efekt władzy
Osoby u władzy zazwyczaj postrzegają siebie jako zasadniczo różniące się od swoich pracowników. Może to prowadzić do ustanawiania granic etycznych dla pracowników, które są bardziej rygorystyczne niż te, które wyznaczają sobie. To, co dzieje się potem, trafia na pierwsze strony gazet.
12. Ostentacyjna konsumpcja
Gdy firmy szastają pieniędzmi, przyczyniają się do nieetycznego zachowania. Wystawne przejawy bogactwa prowadzą do zwiększonego egoizmu. Pracownicy albo ciężko dążą do tych nagród, albo rozwijają zazdrość wobec swoich odnoszących sukcesy kolegów. Prowadzi to do ludzi, którzy są bardziej skłonni stawiać własne potrzeby ponad robienie tego, co słuszne.
13. Akceptacja drobnych kradzieży
Można by pomyśleć, że zabieranie drobnych rzeczy z miejsca pracy, takich jak notesy, długopisy i papier do drukarki, jest nieszkodliwe. Ale gdy drobne kradzieże są ignorowane przez kierownictwo, ludzie stają się znacznie bardziej skłonni podnosić stawkę.
14. Teoria reaktancji
Ludzie cenią swoją wolność. Jeśli czują, że narzucone im zasady są zbyt surowe lub zbyt restrykcyjne, często je łamią – a nawet idą dalej wbrew protokołowi, niż by to zrobili w innych okolicznościach.
Jak iść naprzód?
Być może najbardziej szokującą rzeczą dotyczącą naruszeń etycznych są proste, niemal przyziemne warunki, które się do nich przyczyniają. Na szczęście niewielka wiedza może znacznie przyczynić się do ograniczenia środowisk sprzyjających takim zachowaniom.
A czy Ty zaobserwowałeś któreś z tych zjawisk zaciemniających moralny kompas ludzi? Podziel się swoimi przemyśleniami w komentarzach. Pamiętaj, że uczę się od Ciebie tak samo, jak Ty ode mnie.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz